Yle Sámi guhkesáigásaš doaimmaheaddji Luobbal-Jovsset Jovnna, Jouni Aikio báhcá ealáhahkii. Vuosttaš geardde Aikio bođii bargui Yle Sámeradioi jagis 1981.
Vaikko sámeálbmot dovdá su buoremusat rádiojietnan, de doaimmaheaddjibarggus áigge son lea goit gállán luotta maid arkiivadoibmii ja lea Yle sámegielat Ealli arkiivva áhčči.
Fástabargui badjel 40 jagi áigi Aikio bođiige dállui namalassii arkiivadoaimmaheaddjin. 1980-logu álgojagiin davviriikkaid sámedoaimmahusat álggahedje arkiivva ordnema ja báddevuorkká huksema.
– Dat lei munnje oalle vuogas bargu ja oahppu dasa, makkár lea doaimmaheaddji bargu, mo dahkat vuogas jearahallamiid, mo čohkket áššedieđuid. Seammás go mun dahken goartabargguid ja arkiivva huksejin, de munhan ohppen maid olu sámegielas, sámekultuvrras ja sámeservodaga doaimmas, muitala Aikio.
Arkiivabarggus Aikio šattai čohkohallat dušše siste viesus ja muhtumin fielladii beassat mátkái ja olbmuid lusa.
– Uhcanasaid šattai dárbu, ahte mun galgen leat dego reporttarin doppe olbmuid luhtte, giliin ja oktonas dáluin. Dathan lei oalle somá, ođđa máilbmi. Mun ledjen nuorra almmái ja lei somá oahpásmuvvat olbmuiguin.
Somámus luonddus johtit, váivvimus čoahkkimiid čuovvut
Aikio lea bargoeallimis áigge geargan bargat buotlágan bargguid sámegielat doaimmahusas, sihke ođasdoaimmahusas go maiddái beaivválašdoaimmahusa bealde. Earenomáš beroštupmin sus lea luondu, biras ja lottit.
Bargojagiide čáhket máŋggalágan fearánat. Somámus bargomuittut laktásitge dakkár bargoreaissuide ja prográmmaide, main son lea beassan doalvut guldaleaddji meahccái. Váivvimusat fas leamašan čoahkkimiid čuovvumat ja virggálaš dilálašvuođat.
– Eandalit álgoáiggiid mu mielas orui, ahte doaimmaheaddjiid bargun lei čuovvut čoahkkimiid. Dego gielddaid, Sámi parlameantta ja bálgosiid čoahkkimiid. Muhtin Sámi parlameantta čoahkkimis orui, ahte oktage ii lean duđavaš dasa maid doaimmaheaddji jearai. Ovtta bálgosčoahkkimis fas gárten jorgalit, in beassan sisa, muittaša Aikio.
Earenomážit Aikio lea liikon doaimmaheaddji barggus dasa, ahte lea beassan oahpásmuvvat eará olbmuid bargguide.
– Ieš in leat čeahppi duddjot, de lean beassan sihke muorraduojáriid ja eará duojáriid luhtte fitnat ja oaidnit, mo dahkkojuvvo geres ja fanas ja mo ordnet fatnasiid.
Barggu deháleamos beallin Aikio namuha dan, ahte sus leamašan sihkarvuohta dietnasis ja ahte lea fidnen oahpu dađistaga. Son ii leat goassege atnán iežas nuge váikkuheaddjin, vaikko mediaváikkuhusas olu hállojuvvoge.
– Maŋŋá go lea moaddelogi jagi bargan, de álgá jo jáhkkit, ahte juoidá máhttá ja sirdit dieđuid ja oahpu maiddái ođđa boahttiide. Diesahan mun lean álot liikon, dadjá Aikio.
Luohttámuš ain rádioi
Dábálaš sáddenvuoruid lassin Aikio lea olles áigge bargan sámegielat Ealli Arkiivvain. Dološ olbmuid muitalusat ja máidnasat leat cieggan su millii ja heivejit oahppun maid boahttevaš buolvvaide.
– Ealli arkiiva lea čájehan munnje dan, ahte olbmos lea goiku oahppat ja diehtit eambbo. Mun lean dán beaivvi rádjái ain seamma beroštumiin guldalan daid ovddit sohkabuolvvaid ságaid, ahte niebat maid sáhttá dadjat ja niebat dat leage diet ášši leamašan.
Badjelaš 40 jagis lea doaimmaheaddji bargu rievdan sakka. Rádio báldii leat boahtán tv, neahtta ja sosiálamedia. Vaikko dán áigge govalaš muitaleapmi lea dat maid olbmot háliidit eanemusat, de Aikios lea jáhkku ain rádioi.
– Govas lea duođaštan fápmu viehka nanus, vaikko daddjo ahte čállojuvvon sánis lea. Giige ii leat goit nu olu hállan hállojuvvon sániin, man olu das lea duođaštanfápmu. Dattetge mun luohtán rádioi ja lean luohtán oba dán 40 jagi maid lean bargan.
Girkodulkka bargu geasuha
Aikio barggai maŋemuš bargobeivviidis dán giđa ja virggálaš ealáhatbeaivvit álget geassemánu 1. beaivve. Bargoeallima son guođđá ruossalas dovdduiguin, go ain livčče lean miella oahppat ođđa áššiid ja duon ja dán vel muitalit olbmuide.
– Lihkus gávdnojit álot nuorabut ja ođđa olbmot geat jotket, ahte attemat saji. Ja hui mielas mun attán saji, ahte čehppodat gal gávdno.
Aikios leat juo jurdagat, ahte mo áiggošii beivviidis dás duohko golahit. Son árvala, ahte lottiid geahčadeapmái lea dál eanet áigi ja maiddái dálubargguide. Giellabarggut maid geasuhit.
– Mun háliidan vel bálvalit álbmoga, muhtun giellaáššiin mun sáhtán leat veahkkin, jus dasa dárbbašuvvo. Mun lean niegadan, ahte sáhtášin eambboge bargat girkodulkka bargguid, jus dasa lea fal jearalmas. Dat lea viehka hárvenaš ja dat lea viehka geahppa bargu, dat ii boađe nu dávjá.
Muhto gullágo sámeálbmot vel Jouni Aikio jiena Yle Sámi kanálas ja eará lávddiin, dan gal áigi čájeha.
– Ealli arkiivvas boahtá gullot mu jietna. In dieđe leago dasa dárbu, ahte mun lean šat dáppe doaimmaheaddjin ja bárisin bargame maidege. Muhto gullosta dat jietna, jus nu galggaš, dadjá Jovnna Aikio.