Berggrunnen i Agder fylke består av grunnfjell som ved kysten utgjer eit lågt, men likevel til dels sterkt kupert landskap, og som nordover hevar seg gradvis. Vel 100 kilometer frå kysten går det over i eit høgfjellslandskap over 1000 meter over havet. Lengst nord utgjer dette ein del av Setesdal Vesthei og Austheiane, høvesvis vest og aust for Setesdal. Høgast når fjella i nordaust med Sæbyggjenuten (1507 meter over havet) på grensa til Tokke kommune i Telemark fylke. I nordvest ligg Kaldafjellet (1452 meter over havet) på grensa til Rogaland (Suldal kommune).

Mellom kysten og høgfjellsområda blir landskapet i Agder prega av ei rekkje markerte, hovudsakleg nord-sørgåande, dalføre med skogkledde heiområde mellom. Desse er særleg tydelege i fylkets sentrale og vestlege delar, frå og med Setesdal med Otra og vestover: Mandalen, Kvinesdalen, Lyngdalen og Sirdalen. Aust i fylket er landskapet meir uoversiktleg, og her følgjer dei lengste vassdraga, Arendalsvassdraget (sjå også Nidelva (Agder) og Tovdalsvassdraget, over store strekningar ei markert forkastingslinje, den såkalla sørlandske breksjen, som spring parallelt med kysten. Dei to vassdraga har munning i høvesvis Arendal og Kristiansand.

Berggrunnen i Agder er dekt av relativt sparsame lausmassar som i aust stort sett er avgrensa til sprekkar og smådalar. I dei noko breiare dalane sentralt og vest i fylket. likeeins ut mot havet på Lista, er det nokre større område med lausavsetningar, men i fylket samla sett er likevel berre 2,2 prosent av totalarealet dyrka jord. Agder har mange, men for det meste korte fjordar.

Høgdeforskjellane i kyststrøka er størst vest for Lindesnes, og her er fjordane noko lengre enn i aust. Lengst vest, vest for Hidra, er kysten mindre innskore, og her er han, som utanfor Lindesnes og Lista, utan skjergard. Fleire av sjøane i nedre del av hovuddalføra frå Nidelva og vestover er demde opp av morenar avsett under eit opphald i tilbaketrekkinga til isen etter siste istid. Denne kryssar dei nord–sørgåande dalane i området; blant desse sjøane er, rekna frå aust:

• Rore (39 meter over havet)
• Flakksvannet (19 meter over havet)
• Venneslafjorden (41 meter over havet)
• Manflåvannet (69–68 meter over havet)
• Ytre Øydnavatnet (96 meter over havet)
• Lygne (185 meter over havet)
• Sirdalsvatnet (50–48 meter over havet)

Den marine grensa, som ligg på rundt 100 meter over havet lengst aust i fylket, fell jamt til 80 meter i Tvedestrand, 50 meter i Grovane nord for Kristiansand og 40 meter lengst i sørvest. I ei spesiell stilling i så måte står den ytste, låge delen av Lista-halvøya; her ligg den marine grensa mindre enn ti meter over dagens havnivå.

Skoggrensa i Agder når opp i 700–900 meter over havet i aust og 400–500 meter i vest. Barskoggrensa ligg rundt 100 meter lågare enn dette. Dei skiftande geologiske og topografiske forholda gir seg uttrykk i sterkt blanda skogtypar med innslag av praktisk talt alle treslaga som finst i Noreg. Ved kysten er det varmekjær lauvskog med eit sterkt innslag av eik. Av den produktive skogen i Agder er furu viktigaste treslag. I dei lågareliggjande strøka, særleg i dei austre dalføra, dominerer likevel gran.

Agder hadde på slutten av 1800-talet over åtte prosent av befolkninga i landet. Ved overgangen frå seglskip til dampskip oppstod ei krise i skipsfarten, ei svært viktig næring i Agder, noko som gav langvarige verknader på befolkningsutviklinga i fylket. Frå denne tida og fram til 1960-talet søkk den relative delen av Noregs befolkning busett i Agder til 5,2 prosent. Frå midten av 1960-talet har fylket hatt ein relativt sterkare befolkningsvekst enn landet samla sett og dermed ein aukande del av folketalet i landet; i 2024 låg denne på 5,8 prosent.

I tiårsperioden 2014–2024 auka folkemengda i Agder med gjennomsnittleg 0,9 prosent årleg, ein marginalt sterkare auke enn i landet samla sett som hadde ein auke på 0,8 prosent i same periode. Etter kommuneinndelinga frå 2024 var veksten i denne perioden størst i Kristiansand/Vennesla og i kystkommunane i aust (Risør, Tvedestrand, Arendal, Grimstad, Lillesand) med ein gjennomsnittleg årleg vekst på høvesvis 1,2 og 0,8 prosent. Svakast vekst i denne perioden hadde dei indre bygdene i vest (Hægebostad, Sirdal og Åseral) og Setesdal (Iveland, Evje og Hornnes, Bygland, Valle og Bykle) med ein vekst på høvesvis 0,3 og 0,6 prosent.

Seks av dei 25 noverande kommunane i fylket har lågare folketal i 2024 enn i 1950. Alle desse ligg i innlandet: to i Setesdal (Bygland og Valle), to høyrer blant dei indre skogbygdene aust i fylket (Gjerstad og Åmli), og to ligg i øvre del av dei nord-sørgåande dalstrøka i vest (Hægebostad og Åseral).

Dei områda som har svakast befolkningsutvikling, har også stort sett den lågaste tettstadsdelen (urbaniseringsgraden) i befolkninga. Agder samla sett hadde ein tettstadsdel på 80 prosent i 2024 mot 83 prosent i landet samla sett. Tettstadsdelen er størst i Kristiansand-området (Kristiansand og Vennesla) og i kystkommunane i austre del av fylket (Risør, Tvedestrand, Arendal, Grimstad og Lillesand) der høvesvis 94 og 82 prosent av befolkninga bur i tettstader (2024). Kyststroka i vestre del av Agder (Lindesnes, Lyngdal, Kvinesdal, Farsund og Flekkefjord) har til samanlikning ein urbaniseringsgrad på 66 prosent.

Dei tre områda som utgjer dei indre stroka av Agder, har ein betydeleg lågare tettstadsdel en resten av fylket; det gjeld Setesdal (Iveland, Evje og Hornnes, Bygland, Valle og Bykle), dei indre skogbygdene aust i fylket (Gjerstad, Vegårshei, Åmli, Froland og Birkenes) og dei øvre dalstroka vest i fylket (Åseral, Hægebostad og Sirdal). Desse tre områda hadde høvesvis 47, 50 og berre 25 prosent av befolkninga busett i tettstader i 2024.

Kyststroka i den vestlege delen Agder (Lindesnes, Kvinesdal, Lyngdal, Farsund og Flekkefjord) har etter dette ein urbaniseringsgrad som er noka lågare enn i kystkommunane fra Kristiansand og austover, men ligg klårt over den en finn i dei indre delane av fylket.

Vegen E18/E39 (E18 aust for og E39 vest for Kristiansand) går gjennom fylket like innanfor kysten. Vegen passerer alle dei største tettstadene i fylket bortsett frå Farsund og Vennesla. E39 går frå E45 i Aalborg i Danmark via ferja Hirtshals–Kristiansand, og vidare herfrå nordover dels langs og dels litt innafor vestlandskysten heilt til E6 på Klett like sør for Trondheim.

Lenger nord og på tvers av dei mange nord-sørgåande dalføra i Agder fører fylkesveg 42 frå Arendal vestover til Egersund. I fleire av desse dalane går riks- og fylkesvegar som bind dei indre strøka saman med kystområda. Viktigast i så måte er Setesdalsveien (riksveg 9 Kristiansand–Haukeligrend) og riksveg 41 gjennom dei indre skogbygdene aust i fylket (Kristiansand–Birkeland–Treungen–Brunkeberg; dei to siste av desse stadene i Telemark). Riksvegane 9 og 41 knyter E18/E39 ved kysten til E134 over Haukeli (E6 i Vassum i Frogn–Drammen–Haukeligrend-Haugesund). Om sommaren er Suleskarvegen open gjennom fylket. Den går nord for fylkesveg 42 og representerer det kortaste, om enn ikkje raskaste, vegsambandet mellom Oslo og Stavanger.

Sørlandsbanen går aust–vest gjennom Agder eit stykke innafor kysten. På grunn av dei mange nord–sørgåande dalføra, er det ei rekkje lange tunnelar mellom Kristiansand og grensa mot Rogaland, mellom anna landets sjette og sjuande lengste jernbanetunnelar, Kvinesheitunnelen på 9065 meter og Hægebostadtunnelen på 8474 meter. Einaste sidelinja til Sørlandsbanen med regulær persontrafikk i Agder er strekninga Nelaug–Arendal (Arendalsbanen).

Det er fast, lokal rutefart på kysten til og frå hamnene i tettstadene i fylket (Arendal, Grimstad, Lillesand, Kristiansand, Mandal, Lyngdal, Farsund, Kvinesdal og Flekkefjord). Kristiansand er den dominerande hamnebyen i Agder og den einaste med fast ferjetransport til kontinentet (Kristiansand–Hirtshals).

Fylkets einaste stamflyplass er Kristiansand lufthamn, Kjevik. Denne har fast bussamband med Lillesand, Grimstad og Arendal. Kristiansand lufthamn Kjevik har i tillegg til ei rekkje innanlandske samband også internasjonal trafikk. Farsund lufthamn, Lista har ikkje regulær rutetrafikk, berre charter- og godstrafikk.

I samband med regionreforma vart kommunetalet i Agder redusert frå 34 til 25 kommunar. Heile denne reduksjonen skjedde i det tidlegare Vest-Agder.

Statsforvaltaren i Agder og fagadministrasjonane under Statsforvaltarembetet (det tidlegare Fylkesmannsembetet) er lokalisert til Arendal (Arendal tettstad), medan Agder fylkeskommunes administrasjon ligg i Kristiansand.

Agder omfattar seks av dei i alt ni prostia i Agder og Telemark bispedømme i Den norske kyrkja. Prostia i Agder er, rekna frå aust: Aust-Nedenes, Arendal, Vest-Nedenes, Kristiansand (domprosti), Otredal, samt Lister og Mandal. Desse prostia har i alt 67 sokn (2024).

Agder fylke utgjer eitt tingrettsdistrikt som svarar til fylket med unntak av Sirdal kommune som er lagt til Sør-Rogaland tingrett. Vidare høyrer fylket, også det med unntak av Sirdal, til Agder politidistrikt med hovudsete i Kristiansand; Sirdal høyrer til Sør-Vest politidistrikt som har hovudsete i Stavanger. Agder politidistrikt har 19 lensmannskontor og sju politistasjonar fordelte på fire geografiske driftseiningar, høvesvis Austre, Midtre, Vestre og Setesdal driftseining.

Agder har eit godt utbygd vidaregåande skuleverk med i alt 18 fylkeskommunale og seks private vidaregåande skular fordelt på 15 av dei 25 kommunane i fylket (skuleåret 2023/2024). Fylket har dessutan sju folkehøgskular.

Universitetet i Agder vart formelt opna i 2007. Hovudadministrasjonen ligg på Gimlemoen i Kristiansand. Verksemda ved universitetet er samla på to større område, i høvesvis Kristiansand (Gimlemoen) og Grimstad (Teknologisenteret). Det er oppretta fem fakultet (for høvesvis helse- og idrettsvitskap, humaniora og pedagogikk, samfunnsvitskap, teknologi og realfag og kunstfag), og dessutan ein handelshøgskule og ei avdeling for lærarutdanning.

I Flødevigen på Hisøy i Arendal ligg Statens marinbiologiske forsøksstasjon. Sørlandet sjukehus HF har sjukehus i Kristiansand, Arendal og Flekkefjord.

I fylket kjem ut i alt 15 papiraviser (2022), og dei fleste er små med eit avgrensa nedslagsfelt. Dei mest betydelege dagsavisene er Fædrelandsvennen (Kristiansand) og Agderposten (Arendal); Fædrelandsvennen har aukande utbreiing som avis for heile landsdelen.

NRK har distriktskontor i Kristiansand. Kilden Teater og Konserthus i Kristiansand husar Kilden Teater, Kristiansand Symfoniorkester og Opera Sør.

Agder var frå 500-talet evt. namnet på kyststrekninga frå munninga av elva Sira (Åna-Sira), som dannar grensa mot Rogaland i vest til Rygjarbit, dagens Gjernestangen, i aust. Folket i Agder vart kalla egdar (egðir).

I vikingtid og mellomalder vart Agder kalla Egðafylki, og høyrde innunder Gulatingslova. Dei indre strøka av Agder vart frå seinmellomalderen kalla Råbyggjelaget. På 1600-talet vart Agdesiden len oppretta, som i all hovudsak tilsvara dagens Agder fylke. Rundt 1700 vart lenet delt i Lister og Mandals Amt i vest og Nedenes amt i aust. Amta svara til dei seinare Vest-Agder og Aust-Agder fylker.

Nokre viktige turistattraksjonar i fylket er Merdøgaard Skjærgårdsmuseum, Knut Hamsuns heim Nørholm like sørvest for Grimstad, Næs Jernverksmuseum i Holt ved Tvedestrand, Sørlandsparken og Kristiansand Dyrepark med mellom anna Kardemomme by, Vest-Agdermuseet og Aust-Agdermuseet i høvesvis Kristiansand og Arendal, begge med elleve avdelingar rundt om i fylket, fyra på Lista (sjå Lista fyr) og Lindesnes (sjå Lindesnes fyr), dei gamle bygningsmiljøa i Loshavn i Farsund og Svinør i Lindesnes, dei nedlagde gruvene i Knaben i Kvinesdal og det svært godt bevarte bygningsmiljøet i Lyngør i Tvedestrand.

Namnet Agder (på norrønt Agðir eller Egðafylki) har usikker tolking. Det kan vere ei avleiing av ǫgd, «vere skarp» og i så måte bety «landet som stikk ut i havet». Ei anna oppfatning er at namnet hengjer saman med norrønt agi, «sjøgang». I så fall betyr namnet «landet ved det urolege havet». Folka i Agder blir kalla egd eller egde, norrønt egð i eintal, og høvesvis egder og egdar, norrønt egðir, i fleirtal.

Agder blir også brukt som nemning på landsdelen som svarar til fylket og blir ofte brukt synonymt med Sørlandet, eit namn som først vart lansert av Vilhelm Krag i 1902 som nemning på kyststrøka i Agder. Seinare har Sørlandet etter kvart også vorte teke i bruk som nemning på heile Agder, inkludert dei indre strøka.

Fylkesvåpenet er ei gullfarga eik på djup raud bakgrunn. Dette er basert på dei to tidlegare fylkesvåpna i fylka. Motivet er frå Vest-Agders fylkesvåpen som hadde eit gult eiketre på grøn botn, medan fargane er frå Aust-Agders fylkesvåpen som hadde to horisontale gullbjelkar på djup raud botn. Vest-Agders motiv, eiketreet, er eit typisk treslag i Agder, og bjelkane i Aust-Agders fylkesvåpen symboliserer den tradisjonelle trelasthandelen i fylket, særleg med furu.

• Agder – landsdel
• fylke
• regionreformen
• Sørlandet

• Agders historie, utgitt av Agder historielag, 1991–, fire bind, isbn 82-90575-21-1
• Kristiansen, Alv, red.: Agder, 1977, isbn 82-05-06463-6
• Vest-Agder fylke 1837–1937, 1937
• Kaastrup, Sølvi & Per Kaastrup: Agder-bibliografien, bind 2[og]3, 1986–1997
• Vevstad, Jens, red.: Aust-Agder fylke gjennom 100 år, 1943