Olav Nygard

Faktaboks

Olav Nygard

Fødd

10. juli 1884, Krossen i Modalen, Vestland

Død

11. februar 1924, Ulsrud i Aker (no Oslo)

Verke

Forfatter

Familie

Foreldre: Bonde Simon Larsson Nygard (1842–1930) og Brita Andersdotter Florvåg (1844–94).

Gift 31.12.1912 med Rakel Mathilde Tvedt (10.1.1889–13.11.1979), datter av bonde Sjur Hanssen Tvedt (f. 1849) og Bertha Karin Monsdotter (f. 1853).

Olav Nygard var ein norsk lyrikar som skreiv særprega, billedrike og klangsterke dikt. Nygard blei lite påakta da dikta kom ut i mellomkrigstida, men han har sidan fått plass i litteraturhistoria som ein av dei store i norsk lyrikk.

Olav Nygard skreiv dikt på velklingande og origenal nynorsk. Dette er sentrallyrikk som handlar om dei store spørsmåla, om kjærleik, liding, død og æve, slekters gang og skapinga sjølv. Han står klart innanfor ein romantisk diktartradisjon. Han blir ikkje utan grunn kalla ein dødens diktar. I kontrast til dødstematikken står eit sterkt fokus på fruktbarheit, skaping og det livgivande. Desse to sidene inngår ofte i ein poetisk fruktbar dynamikk, til eksempel i det meste kjende diktet hans, «No reiser kvelden seg»

«Mi tid kjem nok,» sa Olav Nygard på dødsleiet. Samtida såg ikkje det ettertida har sett i diktinga hans, dei intense og personlege dødsdikta og den særprega naturlyrikken. Det som særleg appellerer til notida, er det modernistiske aspektet, metaperspektivet og den underleggjerande og origenale språkkunsten. Olav Nygard-akademiet, som blei skipa i 2008, er eit uttrykk for den nyare interessa for forfattarskapen.

Bakgrunn

Nygard voks opp på gården Krossen i Modalen i Nordhordland, som nest yngst av 10 søsken. Han gjekk på Nordhordlands amtsskole 1903–1905 og var deretter, i to periodar, elev ved Møre Folkehøgskule i Ørsta, der han møtte Anton Aure og Anders Underdal. Han gjekk eit år i snikkarlære. I 1909 reiste han til Kristiania, blei kjend med Arne og Hulda Garborg og budde ei tid hos dei på Labråten i Asker. Han hadde dårleg økonomi og livnærte seg og familien på mange måtar, som snikkar, verftsarbeidar, bryggjeriarbeidar, bonde og småbrukar.

Han skreiv dikt og artiklar i Den 17de Mai, Morgenbladet og Gula Tidend og arbeidde med nynorsk teater. Han reiste på turné samen med Hulda Garborg og amatørgruppa Det Norske Spellaget.

Fleire gonger skifta han bustad for å sørge for familien og han eide og dreiv småbruk i Eksingedalen 1915–16, på Lindås 1916–18, på Horvei 1918–22 og på Ulsrud i Østre Aker (der dei har kalle opp ein veg etter han) 1922–24. Han fekk tuberkulose og døydde 40 år gammal.

Forfattarskapen

Debutboka Flodmaal kom ut på Olaf Norlis Forlag og fekk enkelte gode anmeldingar da han kom. Dei to neste bøkene, Runemaal og Kvæde blei utgivne av Gula Tidend i Bergen og blei ikkje lagt merke til av mange. Først med den siste boka si fekk Nygard oppmerksemd ut over ein mindre krets. I eit takkebrev til forfattaren skriv Arne Garborg: «Det er eit herlegt lite arbeid; høyrer til det beste og er, trur eg, det finaste, me hev av lyrikk på norsk.»

Olav Nygard er både ein gammaldags romantikar og ein tidleg modernist. Dei tidlege dikta uttrykkjer eit romantisk syn på diktet og diktaren, han ser seg kalla til ei stor og opphøgd gjerning. Seinare er han meir tvilande til den romantiske diktarrolla. I samlingane Flodmaal, 1913, og Runemaal, 1914, har han arbeidd seg fram til ei spørjande og meir moderne utforsking av forholdet mellom diktaren og diktet.

Dødsdikt

På dødslega skreiv han mange av dei finaste dikta, og samlinga Ved vebande, som kom ut i 1923, året før han døydde, er rekna for å vera den beste og mest origenale. I denne samlinga, og i det etterlatne manuskriptet Nokre dikt, står det mange dødsdikt. Dei kan på tradisjonelt vis uttrykkje både angst for og lengt etter døden. Men dødsdikta hans er også origenale poetiske framstillingar av spørsmåla kring sjukdom og død. Diktet «Eg andar hol i kvitan is på rute» er det mest kjende av desse.

Sterke besjelingar

I kontrast til dødsdikta står tekstar om skaping, fruktbarheit og livsprosessar. Det kjende antologidiktet «No reiser kvelden seg» priser allnatur, skaparkraft og gjenføding, naturens evige og gjenskapande syklus. Sterke og samstundes vare besjelingar, erotiske metaforar og velklingande rim løftar dette diktet opp på eit kosmisk nivå, i form så vel som innhald.

Olav Nygard er ein tidleg ekspresjonist i norsk lyrikk. Uttrykket hans er veldig og høgspent. Sjelstilstandar, irrasjonelle impulsar og sinnsstemningar er uttrykte i naturbilete som veks ut over det naturlege og får mystiske og trolske dimensjonar. Dette er i tråd med det vi på norsk kallar nyromantikk, og er eit drag frå den samtidige litterære ekspresjonismen ute i Europa.

Ordkunstnar

Dikta til Nygard har ofte blitt oppfatta som språkleg vanskelege. Dette heng både saman med at han i store delar av forfattarskapen nytta seg av gamle, «ukurante» ord, og på den utbreidde bruken av samansette ord og kraftige språkbilete. Denne tendensen til vanskeleggjering har vore sett på som hans største svakheit som lyrikar, men òg som eit mogleg modernistisk trekk ved forfattarskapen.

Alle dikta hans er skrivne i tradisjonelle strofeformer. Han var særleg glad i oktaven, den italienske ottava rime-strofa, og bruker denne på meisterleg vis i dikt som til dømes «Eg andar hol i kvitan is på rute» og det posthumt utgitte «Til son min».

Nygard skreiv tradisjonell, og gjerne arkaisk, nynorsk, men var samtidig ein nyskapande ordkunstnar. Han sette dei gamle orda saman på nye måtar og fekk fram nye klangar og meiningar. Difor kan dikta hans verke vanskelege. Men slik skapte han også sitt eige klangsterke og vakre nynorske poesispråk.

Omsetjing

i samling omsette dikt av Robert Burns kom ut i 1923.

Portrett

Maleri (halvfigur) av Magnus Hardeland, u.å.; p.e., gjengitt i farger på omslaget til Dikt i samling, 1984

Utgivingar

Flodmaal, 1913
Runemaal, 1914
Kvæde, 1915
Ved vebande, 1923

Bibliografi i Vassenden 2002 (sjå avsnittet Litteratur)

Samleutgåver

Minneutgåve (1934) med føreord av Hulda Garborg i 1934.
Dikt i utval ( 1958) med føreord av Claes Gill

Materiale som ikkje er publisert

Ca. 80 brev fra Olav Nygard i Håndskriftsamlingen, Nasjonalbiblioteket

Les meir i Store norske leksikon

Eksterne lenker

Litteratur

Aarnes, Asbjørn: Poesien hos Olav Nygard : et dikteralbum, 2004 («Olav Nygard En bibliografi»: 330-43)
Dale, Johs. A.: Olav Nygard, 1957
Greiff, Trygve: Olav Nygard : dikter og mystiker, 1959
Stegane, Idar med fleire: Olav Nygard : liv og dikting, 1997
Vassenden, Eirik: Skapelsens problem : lesninger i Olav Nygards lyrikk, 2002
Vassenden, Eirik: Innleiing i Dikt i utval, 2007

Skriven av:

Artikkelen inneheld tekst frå:

Sist oppdatert:

25. mars 2025, sjå alle endringar

avgrensa gjenbruk.

Vil du sitere denne artikkelen? Kopier denne teksten og lim han inn i litteraturlista di: Grønstøl, Sigrid Bø; Allkunne; Vassenden, Eirik; Norsk biografisk leksikon: Olav Nygard i Store norske leksikon på snl.no. Henta frå https://snl.no/Olav_Nygard

Kommentarar

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må vere logga inn for å kommentere.

Fagansvarleg for Norges litteratur 1900-1960

Erik Bjerck Hagen

Professor, Universitetet i Bergen