bambara – språk – Store norske leksikon

Faktaboks

Språkkodar: bm, bam (BM, BAM)
ISO-639:3: bam

Bambara er eit språk som høyrer til gruppa manding, som er ei grein av mandespråka, som igjen er ei av hovudgreinene i nigerkongo-familien. Bambara er førstespråket til kring 7 millionar, eller ein tredel av dei litt over 21 millionar innbyggjarane i Mali (estimert 2023), der ein reknar med at om lag 80 % av innbyggjarane kan snakke bambara i større eller mindre grad. Det finst mindre grupper som bruker bambara i Senegal, Niger, Mauritania, Gambia og Elfenbeinskysten.

Bambara og elleve andre språk er nasjonalspråk i Mali, der fransk er offisielt språk. Det er program på bambara både i radio og fjernsyn, og språket blir nytta i grunnskulen.

Endonymet for språket – det vil seie ordet for språket på språket sjølv – er bámanankan ‘bambara’, og den etniske gruppa heiter bámànán ‘bambara’. Landet heiter Mali, og nokre viktige maliske byar er Bamakɔ ‘Bamako’, Segu ‘Ségou’, Moti ‘Mopti’ og Tumutu ‘Timbuktu’.

Språkfamilie

Bambara høyrer til gruppa manding, som er ei grein av mandespråka, som igjen er ei av hovudgreinene i nigerkongo-familien. Bambara står svært nær dyula.

Alle dei om lag 15 millionar menneske som snakkar mandingspråk – i Burkina Faso, Elfenbeinskysten, Guinea og Mali – skjønar kvarandre, så her har vi ein språksituasjon som liknar den skandinaviske.

Språkhistorie

Det finst ein rik munnleg litteratur på bambara, som likevel først blei skriftspråk under det franske kolonistyret frå 1895 til 1960.

I motsetnad til mange andre vestafrikanske språk blei bambara aldri skrive med det arabiske alfabetet. Fram til kring 1970 hadde bambara ei rettskriving som bygde på fransk, og ein skreiv til dømes è og ò der ein no skriv ɛ og ɔ.

Språksystem

Syntaks

Bambara har setningsstrukturen subjekt + setningsmarkør + objekt + verb, som i dømet nedanfor, som òg viser at i ein nominalfrase kjem adjektivet etter substantivet. Hawa er eit kvinnenamn.

subjekt	setningsmarkør	objekt	verbal
Hawa	yé	jɛ́gɛ bèlebele	sàn
Hawa	PERFEKTIV	fisk stor	kjøpe

Perfektivmarkøren yé fortel at setninga skildrar ei avslutta handling. Med markøren má, som uttrykkjer negativ perfektiv, blir setninga Hawa má jɛ́gɛ bèlebele sàn ‘Hawa kjøpte ikkje ein stor fisk’. Fleirtal blir uttrykt med ‑w [ú] på slutten av nominalfrasen:

Hawa yé jɛ́gɛw sàn. ‘Hawa kjøpte fiskar.’
Hawa yé jɛ́gɛ bèlebelew sàn. ‘Hawa kjøpte store fiskar.’

Fonologi

Bambara har sju korte orale, sju lange orale og sju korte nasale vokalar, som blir skrivne slik:

Korte orale: i e ɛ a ɔ o u
Lange orale: ii ee ɛɛ aa ɔɔ oo uu
Korte nasale: in en ɛn an ɔn on un

Språket har 19 konsonantar, som blir skrivne slik: p b f m w t d s n l r c j ɲ y k g h ŋ. Bokstavane c, j og y står for høvesvis [ʧ], [ʤ] og [j]. Dei andre samsvarer med IPA.

Bambara er eit tonespråk, med ein høg (markert med ´ ) og ein låg tone (markert med ` ): jòlí ‘blod’, jólí ‘sår’, á ‘de’, à ‘ho’, ‘han’. Det finst òg stavingar med to tonar.

Les meir i Store norske leksikon

Litteratur

Charles Baileul: Cours pratique de Bambara. I Sons. II Tons. III Types de Phrases. Imprimerie de la Savane, Bobo-Dioulasso 1977
Siegmund Brauner: Lehrbuch des Bambara. VEB Verlag Enzyklopädie, Leipzig 1974
Gérard Dumestre: Grammaire fondamentale du bambara. Éditons Karthala, Paris 2003

Kommentarar

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må vere logga inn for å kommentere.

Fagansvarleg for Afrikanske språk

Rolf Theil

Professor emeritus, Universitetet i Oslo

bambara (språk)